Verzet door dialoog

4 mei mocht ik een lezing geven in Schagen ter herdenking van de oorlogsslachtoffers.

Hieronder mijn tekst:

Lezing 4 mei Schagen

Verzet begint niet met grote woorden
maar met kleine daden

zoals storm met zacht geritsel in de tuin
of de kat die de kolder in zijn kop krijgt

zoals brede rivieren
met een kleine bron
verscholen in het woud

zoals een vuurzee
met dezelfde lucifer
die een sigaret aansteekt

zoals liefde met een blik
een aanraking iets dat je opvalt in een stem

jezelf een vraag stellen
daarmee begint verzet

en dan die vraag aan een ander stellen

In dit beroemde gedicht van Remco Campert komt een wat mij betreft essentieel element van verzet aan de orde: het stellen van vragen, interesse tonen in de ander.

Toen mij gevraagd werd deze lezing te houden rondom het thema verzet kwamen verschillende vragen in mij op: Wat is verzet? Waarom pleegt iemand verzet? Of juist: waarom pleegt niet iedereen verzet? Gaat verzet alleen over grote daden of kan verzet juist iets heel kleins zijn?

Bij “ het verzet” wordt vaak gerefereerd aan het verzet tijdens de tweede wereldoorlog. Men denkt dan aan de bomaanslagen op registratiekantoren of mensen die hun levens riskeerden voor het rondbrengen van voedselbonnen voor onderduikers. Ik zie die mensen als helden, zonder dit verzet waren er nog veel meer doden gevallen dan er nu helaas al gevallen zijn. Doden die we vandaag, op 4 mei, hier herdenken.

Ik ben geboren in een tijd waarin er in Nederland gelukkig vrede is. Ik heb nooit hoeven schuilen voor rakketten, niemand in mijn omgeving is vermoord en heb zelfs nog nooit het luchtalarm horen afgaan, behalve op de eerste maandag van de maand.

Je zou denken: zonder oorlog geen verzet. Maar ook in onze maatschappij zijn problemen. Radicale partijen winnen stemmen, er zijn terroristische aanslagen en antisemitisme groeit. Als er op zondagochtend bij ons in de synagoge in Amsterdam les is, moeten de leerlingen langs 4 man marechaussee en 3 deuren van kogelvrij glas. Alles om ze veilig te houden. Ze mogen zelfs niet op een uitstapje hun keppel dragen, dat is te gevaarlijk.

De maatschappij is steeds meer aan het verharden en zich aan het verdelen in groepen. Veel van die groepen komen elkaar niet tegen, hebben hun eigen ( social) media  en praten niet tegen elkaar waardoor de vooroordelen over elkaar alleen maar groeien. Het is makkelijk om in deze vooroordelen mee te gaan. Om in je eigen veilige groep te blijven. Met mensen die je kent, mensen die dezelfde taal spreken en dezelfde gewoontes hebben. Maar wat is dan.de toekomst? De vooroordelen en zelfs haat zullen alleen maar groeien. Zullen mijn hopelijk toekomstige kinderen nog wel zichzelf kunnen zijn of zullen ze hun joodse identiteit moeten verhullen?

Voor mij is de enige oplossing om verzet te plegen, maar dan in het klein. Verzet te plegen door met elkaar wel het gesprek aan te gaan. Wel de ander bij je thuis uit te nodigen. Verzet te plegen door de dialoog. Door vragen te durven stellen, door moeilijke vragen over jezelf te beantwoorden. Wat mij betreft valt dit onder het belangrijkste concept in het Jodendom: Tikkoen Olam, de wereld herstellen. De wereld mooier achter laten dan dat je erop gekomen bent. Dit kan je op verschillende manieren doen. Mijn moeder raapt plastic op als ze naar de metro loopt en gooit dit weg in de plastic bak. Een leerling van mij heeft geld ingezameld om voor ezeltjes te zorgen in Israël. Ik zelf doe het door met elkaar in gesprek te gaan.

Ik probeer dat zoveel mogelijk te doen. Ik zit bij diverse interreligieuze groepen zoals Mo en Moos. Een traineeship van de gemeente Amsterdam waarbij islamitische en Joodse Young professionals over en met elkaar leerden. Om de 14 dagen hadden we 4 uur cursus over elkaars religie, gewoonten en we gingen met elkaar in gesprek. Wat hadden we gemeen? Wat vonden we moeilijk bij de ander? Wat vonden we misschien moeilijk aan onze eigen gewoontes?

We gingen langs bij elkaars gebedshuizen,  elkaars restaurants en elkaars jeugdcentra. Hierdoor leerden we elkaar echt kennen en werden we zelfs vrienden. We durfden ook de moeilijke vragen aan elkaar te stellen : over Israël/Palestina, terrorisme of vrouwenrechten. Maar door die vragen te stellen kregen we begrip voor elkaar. Hierdoor waren we er voor elkaar in moeilijke momenten. Toen een koosjer restaurant werd aangevallen door een moslim, stelde een van de islamitische deelnemers voor om langs te gaan en onze steun te betuigen. Andersom zijn we langsgegaan bij een moskee toen hier een onthoofde pop werd neergelegd.

Deze vorm van verzet is natuurlijk erg klein vergeleken bij het verzet dat we vandaag herdenken maar ook dit is gevaarlijk en confronterend. Ik ben meerdere keren uitscholden en zelfs bedreigd. Medeleden van Mo en Moos zijn door het bestuur van hun moskee aangesproken waarom ze “heulden met de zionisten”.

Ook is het confronterend voor jezelf. Door vragen te stellen en ze te beantwoorden moet je goed nadenken over je eigen positie. Waarom geloof of doe ik dit eigenlijk? Alleen omdat mij dit zo geleerd is of sta ik er ook echt achter? Dit zijn vragen die je doen twijfelen of wellicht veranderen. Is dat fout? Of kom je daardoor nader tot elkaar?

Ik heb niet de illusie dat ik de wereld in mijn eentje kan verbeteren. Zeker niet door alleen met elkaar te gaan praten. Bij veel van de ontmoetingen die ik heb gehad met “ de ander” waren er mensen die zo vastzaten in hun vooroordelen dat die met een gesprek niet de doorbreken waren. Wat mijn doel is, is een zaadje planten, mensen aan het denken te zetten waardoor ze hopelijk op een later moment meer informatie opzoeken. Waardoor hun vaste beeld over hoe “ de jood” of “ de moslim” of zelfs “ de nederlander” eruit ziet. Als mensen na een workshop of lezing naar buiten lopen met de gedachte dat de situatie misschien toch iets gecompliceerder of diverser is dan ze dachten ben ik tevreden.

Of je het nou doet vanuit religieuze overtuiging of omdat je het gewoon belangrijk vindt: ik denk dat het essentieel is om deze vormen van verzet tot uiting te brengen. En nogmaals: dat kan heel klein. Als je iemand tegenkomt die je niet kent: stel een vraag en ga in gesprek. Samen maken we de wereld een klein beetje mooier.

 

De lezing is ook opgenomen en terug te vinden op : https://www.facebook.com/985472961538571/videos/1690233034395890/?hc_location=ufi vanaf minuut 13.